Ręce stanowią najważniejszą drogę przenoszenia chorobotwórczych mikroorganizmów. Dlatego też prawidłowa higiena rąk jest podstawową zasadą w zapobieganiu zakażeniom, szczególnie w gabinetach lekarskich i stomatologicznych, ale nie tylko. Higiena rąk każdego z nas na co dzień ma kluczowe znaczenie dla zdrowia, profilaktyki i bezpieczeństwa podczas pracy i poza nią. To najbardziej skuteczny, tani i łatwo dostępny sposób zapobiegania zakażeniom, ale niestety najczęściej lekceważony. Problem higieny rąk to temat wstydliwy i wciąż oficjalnie nieistniejący. Brak nawyku mycia rąk po wyjściu z toalety, przed spożywaniem posiłków czy nieprzestrzeganie zasad higieny rąk przez personel medyczny często wynika z niewiedzy i ze stereotypowego poglądu, że preparaty antyseptyczne i częste stosowanie płynnego mydła ,,niszczą ręce”.
Na powierzchni skóry każdego człowieka występują liczne drobnoustroje. Można je podzielić na trzy grupy. Pierwsza to mikroorganizmy występujące permanentnie, stanowiące tak zwaną florę stałą, fizjologiczną. Nie ma ona właściwości chorobotwórczych, namnaża się w fałdach skórnych, mieszkach włosowych, gruczołach łojowych i potowych. Flora ta zapewnia prawidłowe funkcjonowanie skóry, m.in. jako bariera ochronna przed drobnoustrojami chorobotwórczymi i jest bardzo trudna do usunięcia, nawet przy zastosowaniu środków medycznych (nie ma sposobu, by całkowicie wyjałowić skórę). Kolejna grupa to flora przejściowa, obca skórze, składająca się z drobnoustrojów niezdolnych do stałego przebywania na niej i rozmnażania się. Mikroorganizmy te stanowią zanieczyszczenia, nabyte w kontakcie ze środowiskiem, pozostające na powierzchni skóry okresowo, ale wystarczająco długo, aby mogły stać się źródłem infekcji. U pracowników służby zdrowia stanowią ją często mikroorganizmy chorobotwórcze, które przy braku przestrzegania zasad higieny rąk mogą zostać przeniesione z jednego pacjenta na drugiego. Trzecią grupę stanowią drobnoustroje powodujące aktualne zakażenia skóry, m.in. infekcje gronkowcami, grzybami drożdżopodobnymi, to tak zwana flora infekcyjna.
Celem higieny rąk jest zmniejszenie ilości mikroorganizmów bytujących na skórze do bezpiecznego poziomu, a tym samym zmniejszenie ryzyka infekcji. Cel ten można uzyskać przez:
– higieniczne mycie rąk,
– odkażanie rąk (dezynfekcja),
– chirurgiczne mycie rąk,
– ochronę rąk przez stosowanie rękawiczek.
Mycie rąk pod bieżącą, letnią wodą płynnym mydłem jest najważniejszą czynnością higieniczną. Jest to mycie podstawowe, tak zwane higieniczne.
Podstawowe mycie rąk przeprowadza się :
– po wejściu i przed wyjściem z miejsca pracy,
– po wyjściu z toalety,
– po wykonaniu prac porządkowych i czystościowych,
– przed spożywaniem posiłku,
– przed przystąpieniem do pielęgnacji dzieci i chorych,
– po zakończeniu czynności pielęgnacyjnych (higienicznych),
– przed dotykaniem żywności,
– przed karmieniem dzieci i chorych,
– po każdorazowym kontakcie z ziemią.
Dzięki niemu można usunąć znaczną liczbę drobnoustrojów należących do flory przejściowej, stałej oraz widocznych zabrudzeń skóry rąk. Zabieg ten w znaczący sposób ogranicza narażenie na infekcję. Przez staranne mycie higieniczne można usunąć nawet około 90% mikroorganizmów z powierzchni skóry. Efekt ten można jednak uzyskać dopiero wtedy, kiedy ręce pozbawione są biżuterii, paznokcie krótko obcięte, niepomalowane (lakier w czasie częstego mycia odpryskuje i spod płytki lakieru wydostają się świeże drobnoustroje), skóra jest bez zmian chorobowych. Odpowiednią ilością środka myjącego myje się całą powierzchnię rąk (dłonie, przestrzenie między palcami, kciuki, nadgarstki). Są obszary pomijane podczas mycia (ryc.1). W miejscach pracy, użytecznosci publicznej należy stosować mydło w płynie, z dozownika. Mydło w kostce jest doskonałą pożywką dla drobnoustrojów. Pozostaje ono zazwyczaj długi czas w środowisku wilgotnym (w mydelniczne) i ciepłym (temperatura pokojowa). Kolejni użytkownicy podczas mycia rąk przenoszą na mydło liczne mikroorganizmy, także chorobotwórcze. Polecane jest więc mycie rąk płynnym mydłem z dozownika. Powinno ono trwać min. 30 sekund, po czym rece należy osuszyć papierowym, jednorazowym ręcznikiem. Nie jest wskazane stosowanie suszarki z nadmuchem. A ręczniki wielorazowego użycia (tekstylne), podobnie jak mydło w kostkach, stanowią duże zagrożenie infekcją. Wycieranie w nie rąk powoduje nanoszenie drobnoustrojów na umytą skórę. Dopuszczalne jest używanie ręczników (ściereczek) z tkaniny, pod warunkiem, że będą one wykorzystywane tylko jeden raz, na takiej samej zasadzie jak ręcznik papierowy. Przy umywalce powinien znajdować się pojemnik z płynnym mydłem, podajnik papierowych reczników, kosz na zużyte ręczniki. Zapas ręczników należy przechowywać w higienicznych warunkach, najlepiej zabezpieczony folią przed wilgocią oraz kurzem. Bezpośrednio przed uzupełnieniem podajnika powinien on być umyty i zdezynfekowany przez przetarcie chusteczką nasączoną preparatem antyseptycznym. Krany w umywalkach najlepiej, jeśli są pedałowe lub na fotokomórkę, a pojemniki na mydło z automatycznymi dozownikami wiszące.
Mydło w płynie powinno być wolne od drobnoustrojów. Czystość mikrobiologiczna mydła zależy od sposobu wytwarzania, konfekcjonowania, użytkowania, składowania. W pierwszej kolejności czystość mikrobiologiczną powinien zapewnić proces technologiczny. Również konstrukcja pojemników powinna uniemożliwić dopływ powietrza przez zassanie, a sposób dozowania uniemożliwić zanieczyszczenie zawartości przez bezpośredni kontakt ze skórą dłoni. Dozownik na mydło nie może być rezerwuarem bakterii. Mydło z pojemnika powinno być w całości zużyte, a pojemnik po opróżnieniu wyrzucony. Nie jest wskazane uzupełnianie pojemnika przeznaczonego do jednokrotnego użycia, świeżą porcją mydła z dużego opakowania. Natomiast dozowniki na mydło przed napełnieniem świeżą porcją muszą być umyte środkami czyszczącymi, wypłukane i wyparzone (zdezynfekowane), by nie dopuścić do powstania wewnątrz biofilmu z bakterii. Nie wolno dolewać mydła do częściowo opróżnionego dozownika.
Czystość mikrobiologiczna preparatów stosowanych do mycia rąk zależy również od ich składu chemicznego. Niektóre drobnoustroje mają zdolność nabywania oporności na pewne grupy związków chemicznych. W przypadku wystąpienia tego zjawiska preparat może zostać nawet skolonizowany przez szczep oporny. Często producent dodaje substancję samosterylizującą, która zapobiega namnożeniu drobnoustrojów w mydle, ale może ona spowodować podrażnienie skóry. W handlu dostępne są szczelnie zamknięte torebki jednorazowego użycia z czystym chemicznie mydłem (bez dodatku konserwantów i substancji samosterylizujacych). Redukują one ilość występowania uczuleń, zapewniając równocześnie czystość mikrobiologiczną płynnego mydła. Takie torebki z mydłem przygotowywane są w warunkach aseptycznych, przeznaczone do mocowania w specjalnych dozownikach, wyposażonych w układ zaworów uniemożliwiających przedostanie się (zassanie)do wnętrza torebki powietrza.
W celu usunięcia ze skóry rąk zanieczyszczeń organicznych oraz częściowej eliminacji flory przejściowej i stałej stosuje się higieniczne mycie z dezynfekcją rąk. Dłonie i nadgarstki myje się przez 30-60 sekund, rozprowadzając mydło na dłoniach, grzbietach rak, przestrzeniach między palcami, nadgarstkach. Czynność tę powinno się kilkakrotnie powtórzyć. Po osuszeniu rąk należy wetrzeć w nie preparat antyseptyczny, aż do całkowitego jego wyschnięcia.
Środki używane do dezynfekcji skóry rąk charakteryzują się szybkim działaniem. Najbardziej nadają się do tego preparaty alkoholowe, wcierane w dłonie po umyciu rąk i pozostawiane do wyschnięcia. Higieniczna dezynfekcja rąk, stosowana zazwyczaj przez personnel medyczny, powinna:
– poprzedzać kontakt z pacjentami,
– następować po czynnościach wykonywanych przy pacjencie i po kontakcie z materiałem zakaźnym.
Chirurgiczne mycie rąk i ich odkażanie przeprowadzane jest przed każdym zabiegiem operacyjnym. Chirurgiczna dezynfekcja poprzedzona jest chirurgicznym myciem rąk w odpowiednim środku dezynfekcyjnym. Mycie rąk przed zabiegiem chirurgicznym powinno trwać 2 min. Myte są dłonie, nadgarstki i przedramiona aż do łokcia, z użyciem jałowej szczoteczki do rąk. Następnie, po osuszeniu rąk jałowym ręcznikiem, wciera się w skórę rąk i przedramion płyn do dezynfekcji, aż do całkowitego wyschnięcia skóry. Czas odkażania wynosi 2,5-5 minut (zależnie od preparatu). Taki zabieg mycia i dezynfekcji hamuje rozwój bakterii na powierzchni rąk na krótki czas, podczas gdy znajdują się one w chirurgicznych rękawiczkach, podczas przeprowadzania zabiegu chirurgicznego, wymagającego jałowości. W wyniku chirurgicznej dezynfekcji skóra rąk jest tylko odkażona, nie jest wyjałowiona (to znaczy pozbawiona wszystkich drobnoustrojów, bo nie jest to możliwe), dlatego też nie zezwala to na kontakt z jałową bielizną operacyjną, jałowymi narzędziami bez wcześniejszego założenia jałowych rękawic.
Nowoczesne środki do higienicznej i chirurgicznej dezynfekcji skóry rąk zawierają w swym składzie naturalne substancje natłuszczające i pielęgnujące skórę. Stąd stereotypowa obawa, że częste mycie i dezynfekcja rąk niszczy skórę jest bezpodstawna.
Praca w warunkach sprzyjających infekcji wymaga, by unikać otarć skóry rąk, drobnych, niewidocznych urazów, wycinania skórek z paznokci. Każda, najmniejsza rana powinna być wtedy zabezpieczona wodoodpornym opatrunkiem. Przy zmianach chorobowych skóry rąk polecane są dodatkowe rękawiczki. W przypadku nawet najmniejszego ryzyka infekcji, przy wykonywaniu czynności w pracy, bezwzględnie zaleca się pracę w rękawiczkach lateksowych. To najskuteczniejsza bariera chroniąca ręce pracowników (na rynku dostępne są też rękawiczki silikonowe, winylowe, nitrylowe, plastikowe, powleczone wewnątrz polimerem zabezbieczajacym przed przenikaniem latexu – dla alergików). Rękawiczki powinny być dobrej jakości. Nie wolno dotykać dłonią w rękawiczce oczu, nosa, błon śluzowych. Stosowanie rękawiczek nie zwalnia z konieczności mycia rąk przed ich założeniem i po ich zdjęciu. Po zakończeniu pracy rękawiczki należy zdjąć, a ręce umyć i odkazić. Użyte rękawiczki powinny być umieszczone w pojemnikach na odpady przeznaczone do spalenia.
Najczęściej popełniane błędy:
– długie lub pomalowane sztuczne paznokcie,
– odzież, szczególnie ochronna z długim rękawem,
– niestaranne mycie rak,
– rzadkie mycie rąk, szczególnie po wyjściu z toalety, przed spożywaniem posiłku,
– nieodpowiednie wyposażenie stanowiska do mycia rak,
– korzystanie z mydła w kostce lub ręcznika z tkaniny, wielokrotnego użytku,
– unikanie odkażania rąk,
– nakładanie rękawiczek na nieumyte i nieodkażone ręce,
– dotykanie skażonymi rękawiczkami przedmiotów własnego użytku (okulary, długopis, pieczatka),
– spożywanie posiłków w rękawiczkach,
– niemycie rąk i nieprzeprowadzanie higienicznego ich odkażania po zdjęciu brudnych rękawiczek.
artykuł pochodzi ze strony http://www.bhp.abc.com.pl
